Actieonderzoek tegen werkdruk

Teams bedenken zelf een oplossing

Oplossingen voor ervaren werkdruk kunnen in elk team anders zijn. Het ligt daarom voor de hand om teams zelf de regie te geven bij het verlagen van hun werkdruk. Dat is dan al meteen de eerste stap in de goede richting, want wie de regie heeft, voelt zich minder onder druk staan. B&T begeleidt actieonderzoek waarbij teams hun eigen oplossingen ontwerpen en uitproberen.

Werkdruk bij leraren ontstaat als de balans tussen werkbelasting en de belastbaarheid van een leraar verstoord raakt. Dan blijft er werk liggen, of kan een leraar niet meer de kwaliteit leveren die hij zelf of de school verwacht. Hij ervaart dan spanning, vermoeidheid, minder energie en concentratieverlies. Veel leraren hebben daar regelmatig last van.

Oorzaken van werkdruk

Leraren wijzen een paar oorzaken aan voor toenemende werkbelasting. Die oorzaken komen in de meeste onderzoeken naar werkdruk terug en gelden zowel voor het primair als het voortgezet onderwijs:

Niet-lesgevende taken
Leraren zijn wel in staat om hun lessen goed te geven, maar voelen zich overbelast door het werk dat naast het lesgeven op hen afkomt. Terugkerende voorbeelden zijn vergaderingen, administratie rond de vorderingen van leerlingen, verplichtingen in de avond en correctiewerk.

Leiding en samenwerking
Leraren ervaren werkdruk als de leiding van hun school onvoldoende duidelijkheid geeft over wat van hen wordt verwacht. Als taken plotseling gevraagd of veranderd worden en als de uitgangspunten en doelen van de school onvoldoende duidelijk zijn, vergroot dat de werkdruk. Dat geldt ook als de samenwerking tussen teamleden niet goed is. Leraren ervaren dan dat ze er vooral alleen voor staan.

Invloed
Leraren ervaren werkdruk als ze de hoeveelheid werk of de aard van hun taken niet of nauwelijks kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld als er pieken van druk in de werkweek zijn of als er nieuwe vaardigheden van hen worden gevraagd door bijvoorbeeld didactische vernieuwingen.

Persoonlijke belasting
Het leraarschap vraagt een grote fysieke, mentale en emotionele inzet. Het doet een beroep op heel persoonlijke kwaliteiten, eist lange werkweken en vraagt grote betrokkenheid bij leerlingen en het wel en wee in de klas. Als leraren het gevoel krijgen dat niet meer goed te kunnen opbrengen, ontstaat een gevoel van werkdruk.

Iedereen die in het onderwijs werkt, begrijpt hoe deze werkdruk ontstaat. De oorzaken voor werkdruk zijn dan ook betrekkelijk goed te overzien. Ingewikkelder wordt het als naar oplossingen wordt gevraagd. Want de manier van leidinggeven, de organisatie van de school, het verdelen van taken en persoonlijke invloed en belastbaarheid zijn verschillend voor elk bestuur, elke school, elk team en elke leraar. Er bestaat geen algemeen geldende maatregel tegen werkdruk.

Werkdrukakkoord

De middelen die voor het primair en voortgezet onderwijs beschikbaar komen om werkdruk tegen te gaan, worden al komend schooljaar ingezet. De spelregels voor het inzetten van dat geld zijn opgesteld vanuit het inzicht dat een maatregel tegen werkdruk er voor elke school anders uit kan zien. Leraren en schoolleiding maken samen een bestedingsplan voor de inzet van de beschikbare middelen. De personeelsgeleding van de medezeggenschapsraad heeft instemmingsrecht op dat bestedingsplan en in het jaarverslag legt de schoolleiding verantwoording af over de besteding van middelen en de opbrengsten daarvan. Al met al een uitnodiging om zelf de regie in handen te nemen!

Het gesprek

Of de werkdruk afneemt, hangt in belangrijke mate af van hoe het gesprek in het team over werkdruk wordt gevoerd. Hoe beter het team kan formuleren hoe op de school werkdruk ontstaat en hoe creatiever het team is om oplossingen te bedenken, hoe groter de kans dat werkdruk echt afneemt. Als je als bestuurder of staf een algemene maatregel bedenkt die over alle locaties wordt uitgerold, is de kans klein dat dat precies is wat het team nodig had. Dus is de vraag: hoe zorg je ervoor dat het team een scherp gezamenlijk inzicht ontwikkelt in hoe werkdruk op de eigen school kan verminderen? En hoe zorg je ervoor dat geld besteed wordt aan goed doordachte oplossingen die ook echt het verschil gaan maken?

Wat is een actieonderzoek?

B&T zet de begeleiding van actieonderzoek in bij de aanpak van werkdruk. Bij actieonderzoek onderzoeken medewerkers de praktijk van hun eigen school, bedenken hun eigen oplossingen en onderzoeken systematisch of die oplossingen ook echt werken. Het team neemt dus zelf de regie over het veranderen van de eigen werksituatie en onderzoekt of de ontworpen veranderingen de resultaten opleveren die het team ervan verwacht.

Bij veel ander onderzoek doet een buitenstaander de analyse en stelt aanbevelingen op die daarna in de school geïmplementeerd worden. Bij actieonderzoek is het team zelf aan zet, wordt de verandering meteen uitgeprobeerd en is het onderzoek gericht op de vraag óf het werkt. Eigenaarschap en regie zijn in handen van leraren zelf. Daarmee is meteen een van de oorzaken van werkdruk weggenomen, namelijk dat leraren geen invloed hebben op de organisatie van hun eigen werk. Werken aan een oplossing waarin je gelooft, levert energie op; werken aan een maatregel die je wordt opgelegd, kost energie.

Tijdens een actieonderzoek onderzoeken teams oplossingen die passen bij hun eigen school. Soms worden vormen van gespreid leiderschap ontworpen en getest. Soms worden niet-lesgevende taken opnieuw benoemd of verdeeld, zo goed mogelijk passend bij de loopbaan, sterke kanten en interesses van leraren. Soms worden creatieve alternatieven ontworpen voor het delen van informatie en het voeren van overleg. Soms worden groepen, bouwen of secties opnieuw ingedeeld.

B&T begeleidt het actieonderzoek binnen een school of groep scholen van hetzelfde bestuur. De begeleiders zorgen ervoor dat het actieonderzoek goed verloopt en dat de analyses, ontwerpen en onderzoeksdoelen duidelijk zijn. Eén van de teamleden leidt het actieonderzoek op school. Als het team vastloopt, kan de begeleider van B&T intensiever meewerken en zorgen dat het onderzoek resultaten oplevert. De begeleiding spreken we in onderling overleg af.

Een actieonderzoek in uw organisatie?

B&T heeft ervaring met voorkomen en oplossen van werkdruk en ook met het doen van onderzoek onder scholen. Bent u geïnteresseerd? Neem contact met ons op. Wij bespreken graag hoe u actieonderzoek kunt inzetten om werkdruk te verlagen en hoe teams zelf duurzame oplossingen kunnen ontwerpen en onderzoeken. De eerste drie scholen of schoolbesturen die samen met ons actieonderzoek willen inzetten, bieden we een vaste gereduceerde prijs aan voor onze begeleiding.