Onderzoeksmodel B&T biedt inzicht

Maak bewuste keuzes over het onderzoek dat u inzet in uw school

Als schoolleider of bestuurder hebt u vast regelmatig vragen over het onderwijs dat op uw school of scholen wordt gegeven. Of misschien aarzelt u over hoe een probleem in de bedrijfsvoering het beste aangepakt kan worden. Het doen van onderzoek in de school kan helpen bij het beantwoorden van uw vragen en is een solide basis voor verdere stappen.

Hoe kunnen we onze leerlingondersteuning verbeteren? Worden startende leraren op onze school voldoende begeleid? Schoolleiders en bestuurders in het onderwijs zijn dagelijks bezig met het beantwoorden van dit soort vragen. Bij B&T begeleiden en adviseren we hen hierbij. Een logisch onderdeel van een advies is vaak ook het doen van onderzoek: in welke richting moeten we een oplossing zoeken voor een probleem? Of: klopt een aanname wel (zijn ouders inderdaad ontevreden over het onderwijs)?

Soms staat een onderzoek op zichzelf, soms is het onderdeel van een advies waar een schoolleider of bestuurder om heeft gevraagd. In dit artikel beschrijven we hoe onderzoek kan helpen bij het beantwoorden van vragen in de school. We schetsen welke soorten onderzoeken B&T doet en welke keuzes we samen met opdrachtgevers maken met betrekking tot de stappen die we in een onderzoek doorlopen.

Soorten onderzoek

Onderzoek kan op veel manieren worden gedaan: van fundamenteel academisch onderzoek tot aan online opiniepeilingen – en alles wat er tussenin zit. In de praktijk van B&T worden vaak onderzoeksvragen gesteld die betrekking hebben op evaluaties, praktijkgericht onderzoek en adviserend onderzoek. Vaak is de onderzoeksvraag een onderdeel van een verander- of adviestraject. Het onderscheid tussen adviseren en onderzoeken is hierbij soms moeilijk te maken.

Soms ligt bij een onderzoeksvraag het accent op het verzamelen van informatie en vergroten van inzicht, soms ook op het inventariseren van veranderdoelen en opties om die doelen te bereiken. Overweeg bijvoorbeeld eens deze twee onderzoeksvragen van een samenwerkingsverband: ‘Wat maakt dat ons sbo de afgelopen twee jaar is gegroeid?’ en ‘Hoe stoppen we de recente groei van het sbo in onze regio?’ Beide vragen lijken op elkaar, maar vragen toch om een heel andere onderzoeksopzet.

Onafhankelijk en deskundig

Als een schoolleider, bestuur of samenwerkingsverband besluit om iemand van buiten een opdracht te geven, betekent dat vrijwel altijd dat er groot belang wordt gehecht aan onafhankelijk onderzoek. Omdat een externe adviseur onafhankelijk opereert, wordt de informatie die wordt verzameld in een onderzoek vaak minder gestuurd door visies of meningen over het vraagstuk (die mensen uit de eigen organisatie bijna ongemerkt altijd hebben). Een onafhankelijk onderzoek maakt ook dat de uitkomsten gemakkelijker door iedereen geaccepteerd worden. Het vormt daarmee een goede basis voor het vervolg.

Een externe adviseur brengt ook specifieke deskundigheid in. Dat leidt er vaak toe dat onderzoeksvragen precies worden geformuleerd en dat de uitkomsten heel bruikbaar zijn. Soms zijn door die deskundigheid mogelijke oplossingen sneller in beeld. Een onderzoek kan dan betekenen dat samen met medewerkers verschillende oplossingen worden uitgeprobeerd door leraren of leidinggevenden. De adviseur van B&T begeleidt dan de medewerkers die zelf actief zoeken naar de beste oplossing voor het vraagstuk. Ook dat is onderzoeken.

Onderzoeksmodel

Om al deze verschillende soorten onderzoek goed in te kunnen zetten, zijn we op zoek gegaan naar een ordeningskader voor onze onderzoeksactiviteiten. In ons onderzoeksmodel (zie de figuur onderaan de alinea) maken we de verschillen expliciet tussen de soorten onderzoek die we doen. Dit helpt ons om samen met onze opdrachtgevers bewustere keuzes te maken. Een deel van de standaarden voor het onderzoek dat we binnen B&T doen, is generiek; een ander deel is afhankelijk van het soort onderzoek.

We onderscheiden in ons model twee assen:

De horizontale as
Onderzoek is voor ons geen doel op zich, maar dient een doel voor een school, een bestuur of een samenwerkingsverband. De adviseur van B&T houdt dat doel, zoals afgestemd met de opdrachtgever, goed voor ogen. De mate waarin dit doel gericht is op inzicht in de huidige situatie of het teweegbrengen van een verandering van de huidige situatie, kan verschillen. Ieder onderzoek dat we doen, is een interventie. De horizontale as in het model gaat over de mate waarin het de bedoeling is met het onderzoek een verandering te realiseren.

De verticale as
De adviseur van B&T observeert scherp en brengt zijn eigen observatie over de effectiviteit van wat er gebeurt op een functionele manier in. Zo bewaken we de kwaliteit van het proces en de interactie. Daarbij verschilt echter de mate waarin de adviseur zelf ook iets vindt van wat hij onderzoekt. Hij werkt meer oordeelvrij of juist meer taxerend. Hierover gaat de verticale as in het model.

Vier soorten onderzoek

In het model ontstaan zo vier soorten onderzoek die we voor onze opdrachtgevers verrichten:

Begrijpen: dit onderzoek draait om oordeelvrij inzicht en gaat over de vraag: wat gebeurt er? Het onderzoek is gericht op het vergroten van begrip over de huidige situatie. De adviseur van B&T spreekt daarover geen oordeel uit, maar probeert te verklaren, verkennen of begrijpen. Op verzoek kan hij wel aanbevelingen doen.

Evalueren: dit onderzoek draait om taxerend inzicht en gaat over de vraag: hoe doen we het? Bij dit onderzoek wordt B&T expliciet door een school, schoolbestuur of samenwerkingsverband gevraagd om een oordeel te vellen over hoe iets gaat of is gegaan en of dit wel of niet goed is. Uiteraard doen we dit het liefst vanuit een (gezamenlijk) vastgesteld kader. De adviseur van B&T trekt in dit geval ook conclusies, soms over het handelen, soms over de effectiviteit van beleid. Dit leidt vaak tot aanbevelingen.

Ontwerpen: dit onderzoek gaat over taxeren gericht op een veranderdoel. Hierbij draait het om de vraag: hoe kunnen we (…)? De adviseur van B&T geeft niet zozeer een oordeel over of iets wel of niet goed gaat, maar geeft aan wat de beste manier is om iets te doen. Hij brengt daarvoor ervaring en expertise in. Dit gaat verder dan aanbevelingen doen, omdat dit onderzoek beschrijft hoe iets kan worden uitgevoerd, gericht op een veranderdoel van de opdrachtgever. Deze onderzoeksoort komt dicht in de buurt van adviseren.

Begeleiden: dit onderzoek gaat over het oordeelvrij realiseren van een veranderdoel. Hierbij draait het om de vraag: help ons (…) zelf te doen. Ook deze vorm komt dicht bij adviseren of procesbegeleiding, maar in dit geval begeleidt een adviseur van B&T anderen bij het doen van een onderzoek binnen hun eigen context. Een van de mogelijke vormen is praktijkgericht actieonderzoek. De adviseur van B&T heeft in principe geen oordeel over of de opbrengsten voldoen of niet. Het onderzoeken van de toepasbaarheid en effectiviteit in de eigen praktijk is immers deel van het onderzoek dat wordt begeleid. Hij houdt natuurlijk wel de doelstelling van het onderzoek scherp in de gaten, net als de kwaliteit van het onderzoek dat wordt gedaan.