Nieuw inspectietoezicht vraagt om ambitieuze blik

Terugblikken op succesvolle Regioconferenties kwaliteitsmanagement voor PO en (V)SO

Het nieuwe onderzoekskader van de Inspectie van het Onderwijs creëert kansen voor scholen met ambitie. Dat betekent wel een andere manier van kwaliteitsbeleid voeren. Op de door B&T in november in Amersfoort georganiseerde Regioconferentie kwaliteitsmanagement laten ongeveer dertig enthousiaste bestuurders, kwaliteitszorgmedewerkers, schoolleiders en intern begeleiders zich bijpraten over een nieuw type kwaliteitsbeleid.

Kwaliteitszorg die alleen is gericht op controle en eindopbrengsten, is niet duurzaam. Aandacht voor innovatie en ontwikkeling is ook nodig. Maar de opbrengsten op die terreinen zijn moeilijker vast te stellen. “Harde criteria, zoals toetsresultaten, kunnen we goed meten”, zegt B&T-adviseur Tijmen Bolk in de plenaire aftrap van de conferentie. “Maar als je wilt ontwikkelen en groeien, gaat het ook om zachte criteria als socialisatie en persoonsvorming van de leerling. Tegelijk blijven de ‘harde criteria’ van belang. Het is nodig beide kanten van kwaliteitszorg in beeld te hebben: beheersen én ontwikkelen. De opdracht is om daarin een balans te zoeken.”

Kwaliteitskwadranten

Een manier om greep te krijgen op de tegenstrijdig lijkende eisen aan onderwijskwaliteit zijn de Kwaliteitskwadranten. Op de horizontale as staan links ‘control, borgen, verantwoorden’ en rechts ‘ontwikkelen, leren, innoveren.’ Principes die bij de ‘controlkant’ horen zijn onder meer ‘Weet wat werkt’, ‘Focus op negatieve afwijkingen’ en ‘Kaders sturen’. Aan de ‘ontwikkelkant’ staan daar principes tegenover als ‘Weet wat kan werken’, ‘Focus op het positieve’ en ‘Dialoog stuurt’. De principes gelden voor de school of een scholengroep, maar ook voor de medewerker. Zo ontstaat de verticale as: collectief versus individu.

“Ik vind de Kwaliteitskwadranten erg interessant. Dit model zet je weer even op scherp.” (een deelnemer)

Basiskwaliteit en ambities

“Alle scholen moeten voldoen aan de eisen van basiskwaliteit en alle leerkrachten moeten basisbekwaam zijn”, zegt Bolk. “De scholen onderscheiden zich doordat zij verschillende ambities hebben. Geen schoolplan is gelijk. Leerkrachten hebben ieder hun eigen talenten, die zij kunnen ontplooien. Hoewel de inspectie alleen op collectief niveau kijkt, is het belangrijk de ontwikkeling van medewerkers te stimuleren. Op die manier wordt ook de schoolontwikkeling gestimuleerd.”

Besturen

In de workshop ‘Doel van kwaliteitsbeleid voor besturen’ staat de veranderende rol van de bestuurder centraal. Besturen en scholen kunnen eigen aspecten van kwaliteit formuleren en daarmee ontstaat ook een eigen set kwaliteitscriteria. “Het gaat om wat je móet weten en om wat je wílt weten”, zegt onderwijsadviseur Caroline Offerhaus. “Daarnaast moet je weten hoe je de gegevens verzamelt, welke instrumenten je inzet.” Voorafgaand aan het gesprek met de inspectie voert het bestuur een zelfevaluatie uit. Daar is een kritische blik voor nodig, maar je moet jezelf wel op waarde schatten. Offerhaus: “De inspectie vindt soms dat besturen de lat wel erg hoog leggen.” Een deelnemer: “Kwaliteitscultuur is een lastig onderwerp bij ons. We vragen de inspecteur om bij scholen daarnaar te kijken.” Offerhaus vindt dat een goed idee: “Een externe blik kan iets in gang zetten en helpen een onderwerp bespreekbaar te maken.”

Zonder groepsplan

“Rust in je organisatie is heel belangrijk”, zegt onderwijsadviseur Ellen Tomberg, workshopleider van ‘School zonder groepsplan’. “Die rust bereik je door de cyclus Waarnemen – Begrijpen – Plannen – Realiseren systematisch te doorlopen op het niveau van het bestuur, van de school en ook van de klas.” Kunnen analyseren is daarbij belangrijk. Dat leren de meeste leerkrachten niet op de opleiding, dus dat hebben ze niet vanzelf in hun vingers. “Leerkrachten leren analyseren vraagt continue aandacht”, zegt Tomberg. “Samen kijken naar resultaten en elkaar bevragen: wat zie ik, wat zie jij, en wat betekent dat voor ons onderwijs? De Kwaliteitskwadranten geven aan dat onderzoek een nuttige interventie kan zijn. Ga er bijvoorbeeld niet te snel van uit dat meer aandacht voor automatiseren de oplossing is voor tegenvallende rekenresultaten.”

“Prachtig hoe de werkwijze een vervolg kan zijn voor onze school, die aansluit bij ons gedachtegoed vanuit HGW, maar waarin we echt een volgende slag willen slaan. Ik werd daar persoonlijk erg enthousiast van.” (een deelnemer)

Gesprekkencyclus

Ontwikkeling van onderwijskwaliteit en professionele ontwikkeling van medewerkers hangen samen. Om het juiste gesprek te kunnen voeren, is het goed om die samenhang scherp te hebben. Daarover gaat de workshop ‘De plaats van kwaliteitszorg in de gesprekkencyclus’. Workshopleider Henk Hendriks van B&T stelt dat duidelijkheid heel belangrijk is in de gesprekken tussen leidinggevende en medewerker. “Feedback wordt snel ervaren als ‘hard’. Het is daarom belangrijk dat mensen een gemeenschappelijke taal ontwikkelen om feedback te geven en te ontvangen. Bij PBS, Positive Behavior Support, geven we in een gesprek vier complimenten en één tip. Dat kunnen we ook doen in functionerings- en beoordelingsgesprekken.”

Poster

Een poster met daarop het schoolplan is een uitstekende manier om de ambities van de school zichtbaar te maken. Je kunt er de missie, de visie, externe ontwikkelingen, speerpunten et cetera op kwijt. “Maar je moet keuzes maken”, benadrukt adviseur Mark Ackermans in de workshop ‘Schoolplan/strategisch beleidsplan op één poster’. De poster dient als ‘praatplaat’ en kan ieder jaar worden bijgesteld. Ook de vraag wie je bij de overleggen over de ambities en de speerpunten betrekt, komt aan de orde. “Bij de inventarisatie van de verwachtingen zou ik iedereen willen betrekken”, zegt een kwaliteitszorgmedewerker. “Daarbij hebben bestuurders en ouders wat mij betreft evenveel te zeggen.”

Gouden regels

De middag eindigt met een presentatie van Tijmen Bolk over de ‘Golden rules bij een inspectiebezoek’. Zo kun je als bestuurder het bezoek beïnvloeden door te starten met een eigen presentatie. Bolk: “Doe je dat niet, dan bepaalt de inspectie het gesprek.” Een andere tip is om de balans te zoeken tussen control en ontwikkeling. “Probeer in de Kwaliteitskwadranten eens in te vullen hoeveel aandacht je besteedt aan ieder kwadrant. Dan kun je bewust de aandachtsverdeling bepalen.” Een derde ‘regel’ luidt: “Zie het inspectiebezoek als een gratis kwaliteitsonderzoek met conclusies en aanbevelingen en zet het zo ook neer in het team. Je kunt dat advies met zelfvertrouwen in ontvangst nemen.”

Een vervolg?

Na afloop reageerden de deelnemers enthousiast. Met nieuwe informatie en inspiratie verlieten ze de bijeenkomst. Hun woorden waren lovend. Zo prezen ze ‘de positieve sfeer en de kennis en kunde van B&T’, ‘de praktische toepasbaarheid van de kennis’ en ‘de creatieve invalshoeken en het op een andere manier mogen kijken’. Een goede reden voor B&T om na te denken over een vervolg. Wilt u op de hoogte blijven? Schrijf u dan in voor onze nieuwsbrieven. Dan mist u niets.

Meer weten?

Wilt u meer weten over B&T’s Kwaliteitskwadranten en onze visie op onderwijskwaliteit? Lees dan bijvoorbeeld het onlangs verschenen boek over dit onderwerp: De geest uit de fles, van bureaucratie naar bezieling. Uiteraard kunt u ook altijd contact met ons opnemen.