Werkdruk in het onderwijs

Nieuwe CAO-VO maakt systemische blik mogelijk

De CAO VO 2024-2025 zet werkdruk expliciet op de agenda. De afspraken in de cao benadrukken het belang van een professionele dialoog en de herziening van het taakbeleid. Dit biedt kansen om – naast praktische oplossingen – werkdruk vanuit een systemisch perspectief te bekijken. Hoe wordt werkdruk in jullie onderwijsorganisatie beleefd? Welke onderliggende dynamieken spelen een rol? En hoe kan een systemische benadering bijdragen aan duurzame oplossingen?

Werkdruk is meer dan een opstelsom van taken en tijd. Het is een ervaring die ontstaat binnen een systeem waarin patronen, rollen en ongeschreven regels een belangrijke rol spelen. In veel onderwijsorganisaties zien we dat professionals de neiging hebben verantwoordelijkheid over te nemen, extra taken op zich te nemen en moeite hebben met ‘nee’ zeggen. Dit gebeurt niet alleen individueel. Deze patronen ontstaan – of worden versterkt – door systemische patronen in een organisatie. En die systemische patronen komen weer voort uit de cultuur en geschiedenis van de organisatie.

Systemisch kijken

Als je systemisch naar werkdruk kijkt, onderzoek je het woord werkdruk vanuit een bredere context. Vragen zijn bijvoorbeeld:

• Wat maakt het logisch dat wij als systeem werkdruk ervaren?
• Welke dynamieken binnen de organisatie versterken of verminderen werkdruk?
• Welke onbewuste patronen spelen een rol in hoe we taken verdelen en uitvoeren?
• Waar wordt in de organisatie spanning opgebouwd en hoe kan die worden verlicht?

Bij een onderwijsorganisatie waarin het thema werkdruk systemisch werd onderzocht, bleek dat de medewerkers onbewust een patroon hadden ontwikkeld van ‘dragen voor een ander’. Dit leidde tot een gevoel van overbelasting en het onvermogen om grenzen te stellen. Een ander patroon dat in onderwijsorganisaties veel voorkomt, is dat van ‘altijd beschikbaar willen zijn’. Medewerkers voelen zich verantwoordelijk voor het welzijn van leerlingen, van collega’s en zijn dienstbaar en welwillend naar ouders. Dat zorgt voor lange werkdagen en continue druk om aan alle verwachtingen te voldoen. Door deze patronen zichtbaar te maken en te bespreken met elkaar – met systemische werkvormen zoals een opstelling – ontstaat er ruimte voor andere en nieuwe manieren van werken en samenwerken.

Van inzicht naar verandering

In workshops werken we met oefeningen, opstellingen en systemische vragen om teams inzicht te geven in hun onderlinge dynamiek en de manier waarop werkdruk ontstaat. Dit gaat verder dan een andere taakverdeling of zoeken naar oplossingen in het rooster. Het raakt de essentie van hoe mensen zich verhouden tot hun werk en hun organisatie.

Deelnemers aan een gezamenlijke systemische sessie worden zich bewust van hun eigen plek en rol binnen het systeem. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid om – vanuit daadwerkelijk bewustzijn – andere keuzes te maken en uit oude patronen te breken. Dát is wat systemisch werken zo krachtig maakt. De deelnemers ervaren allemaal op hetzelfde moment wat ze ‘dragen’ en waarom. Dat opent een deur naar verandering. Want als je het eenmaal ziet, kun je het niet níet meer zien.

Leiderschap

De herziening van het taakbeleid in het onderwijs vraagt om een fundamentele dialoog over het ontstaan van werkdruk in een organisatie. En om hoe we daar op een bewuste manier mee om kunnen gaan. We nemen tenslotte allemaal onszelf mee in de uitoefening van onze taken en rollen.

Dat betekent dat je als leider van een onderwijsorganisatie ook ruimte moet creëren voor leiderschap dat deze dynamieken herkent en helpt te sturen. Het erkennen van systemische patronen in je organisatie kan een krachtig hulpmiddel zijn om werkdruk te verlichten. Op een manier die niet alleen op korte termijn werkt, maar ook structureel bijdraagt aan een gezonder werkklimaat.

Duurzame aanpak

Met een systemische blik op werkdruk kunnen onderwijsorganisaties nieuwe mogelijkheden ontdekken om verantwoordelijkheid te verdelen, eigenaarschap te versterken en samen een duurzame balans te creëren. Dit is hét moment om deze inzichten te benutten en werkdruk fundamenteel anders te gaan benaderen.

Meer weten?

Heb je vragen of wil je van gedachten wisselen over dit onderwerp? Neem dan contact op met een van onze adviseurs.