De intern begeleider: het manusje van de zorg

Een systemische kijk op de plek en bijdrage van de ib’er

Vanuit een systemisch perspectief kan een ib’er in zijn of haar school diverse plekken hebben. Elke plek levert voor betrokkenen winst op, maar heeft ook een prijs. Weten wat de voor- en nadelen zijn, kan veel helpen bij het voeren van het gesprek over de inzet van de ib’er. Dat is goed voor de school, voor alle betrokkenen en voor het werkplezier en de bijdrage van de ib’er zelf.

Welke functie(s) heeft de intern begeleider (ib’er) op school? Werkt zij of hij voor de directie, voor leerkrachten of voor leerlingen? Om die vraag te beantwoorden, moeten we eerst weten wat we onder functie verstaan. Het woord functie heeft meerdere betekenissen en verwijst naar de plek en de taak van iemand in een organisatie. Waar we in dit verband echter op doelen, is de onderliggende betekenis: welke bijdrage lever je aan de school?

Om hier meer zicht op te krijgen, kijken we naar diverse aspecten:
• Wat is de oorsprong van de ib‘er; waarvoor was de rol van ib’er een oplossing?
• Welke bestaansredenen zijn er momenteel voor ib’ers?
• Wat betekent dit voor de plek van de ib’er; waar hoort zij (lees ook: hij) bij, voor wie is zij er?
• Hoe werkt deze plek door; wat is de winst en wellicht ook de prijs voor de diverse betrokkenen, inclusief de ib’er zelf?

Het fundament

Voor het goed (en plezierig) functioneren van een ib’er is het belangrijk dat het glashelder is waar zij zich in eerste instantie op moet richten. Dat noemen we – in systemische taal – het fundament. Hoe steviger dit fundament, des te gemakkelijker het is om je als persoon op deze plek, in relatie tot je omgeving, krachtig en gezien te voelen. Als dit fundament niet helder is, dan vraagt dit veel werk met betrekking tot afstemming en contacten. Over- of ondervraagd worden ligt op de loer.

De oorsprong van de ib’er

Rond 1990 ontstond de functie van ib’er als een ‘vrijgestelde’ leraar die onder andere de leerlingenzorg regelde, overleg had met externe instanties, gesprekken met ouders voerde en de resultaten van leerlingen bijhield (Vrieze & van Gennip, 2007). Remedial teachers hadden namelijk te veel werk en daarom werden taken bij leerkrachten neergelegd (Greven, 2017). De functie van ib’er werd primair in het leven geroepen voor extra taken die te maken hadden met leerlingen en die niet per se door ófwel de eigen leerkracht óf de remedial teacher opgepakt hoefden te worden.

De vijf functies van de ib’er

Bijna iedere basisschool heeft een ib’er, maar dat betekent niet dat de plek van de ib’er altijd helder is. Op de vraag ‘wat is jouw opdracht binnen de school?’ weten ib’ers vaak het antwoord niet. Het voordeel hiervan is dat je als ib’er je rol naar goeddunken kunt invullen. Het nadeel is dat je gemakkelijk tekort kunt schieten in de ogen van anderen; het is nu eenmaal moeilijk om te voldoen aan impliciete verwachtingen of om deze te begrenzen.
Er zijn zeker vijf ‘functies’ van de ib’er te benoemen, die elk ook meteen aangeven voor wie de ib’er primair werkzaam is. Elke functie kent een winst en een prijs voor de betrokkenen.

1. De ib’er als ondersteuner van de directeur

De ib’er wordt regelmatig ingezet als ondersteuner van de directeur. Die heeft tenslotte een complexe en vaak eenzame taak. Het hebben van een sparringpartner binnen de school is prettig en de ib’er kan hiervoor een passend persoon zijn. De primaire plek en focus van de ib’er is dan naast en gericht op de directeur. De ib’er is dan ook vaak lid van het managementteam.

2. De ib’er als adviseur van de leerkracht

Leerkrachten ervaren het vaak als prettig wanneer er een ib’er is met wie zij kunnen overleggen. De ib’er kijkt mee met de leerkracht en biedt de leerkracht waar nodig een aanvullend perspectief. De ib’er hoort op deze plek primair bij de leerkrachten en is gericht op de leerkracht.

3. De ib’er als woordvoerder van de leerkracht

Door de inzet van buurt- en wijkteams binnen veel scholen wordt de ib’er al snel als woordvoerder van de leerkracht ingezet. De ib’er is hiermee primair gericht op het ontlasten van de leerkracht.

4. De ib’er als ondersteuner van de leerling

Met de komst van passend onderwijs ervaren leerkrachten steeds meer moeite om elke leerling voldoende tijd en aandacht te bieden. Extra ondersteuning van de ib’er is dan zeer welkom. De ib’er heeft vanuit deze functie de taak om de leerling rechtstreeks te helpen, zodat hij of zij het op termijn zelf kan. De ib’er is in deze rol primair gericht op de leerling.

5. De ib’er als manusje van de zorg

Als de ib’er van en voor iedereen is, dan heeft ze geen vaste plek. De ib’er wordt soms gevraagd door de directeur om mee te denken, dan weer door de leerkracht om te ondersteunen, dan door de leerling om te helpen bij het oplossen van een conflict. Tussendoor moet de ib’er ook nog met de buurt- en wijkteams informatie over leerlingen bespreken. Allemaal vragen en taken die een beroep doen op het ‘reddende’, ‘zorgende’ of ‘ontzorgende’ gedrag van de ib’er. De ib’er wordt hiermee steeds meer het smeermiddel en de verbinding tussen alle spelers.

Positioneren en contracteren van de ib’er

Iedere functie kenmerkt zich door een andere ‘afnemer’ van diensten van de ib’er. Het geeft de ib’er een kompas dat haar wijst waar ze primair voor is, en dus ook waar ze primair bij hoort. Elke plek (en ook de ‘vrije plek’) heeft voor- en nadelen voor de ib’er zelf en de omringende anderen: directeur, leerkracht, ouder, buurt- en wijkteams en leerling.
Het gaat niet om de juiste plek, maar om een heldere plek: waar is de ib’er voor en welke plek hoort daarbij? Het is cruciaal dat de directeur, de ib’er en de leerkrachten hierover samen het gesprek voeren. Alleen dan kan de ib’er voor zichzelf bepalen voor wie ze er is en wat dat betekent voor functie, taken en prioritering.

B&T heeft een online opleiding voor intern begeleiders

Wij bieden u de kans om samen met ons te professionaliseren. In 6 filmpjes nemen we u gedurende drie weken mee in verschillende theorieën rondom het werk als ib’er. Zo werken we aan de thema’s kwaliteitszorg, een systemische blik op de organisatie, mijn plek als ib’er, denken in driehoeken en veranderkunde. Ieder filmpje kunt u kijken op het moment dat u het beste uitkomt. Bij elk filmpje ontvangt u een verwerkingsopdracht die uitdaagt om naar uw eigen werksituatie te kijken. “Hoe is dit voor mij en mijn school? Dit traject zetten we graag op voor een groep intern begeleiders van één organisatie. Kijk voor meer informatie op deze pagina.

Literatuur

Vrieze, G. & van Gennip, H. (2007). Beroeps- en functievorming bij intern begeleiders. ITS, Nijmegen.
Greven, L. (2017). De toekomst van de intern begeleider. Instondo, Dordrecht.

Auteurs

Dit artikel is geschreven door Siebke Kaat en Ellen Tomberg.