Havo-afdeling van Beatrix College langs de meetlat

“Het is goed, maar het kan beter”

Op het Beatrix College in Tilburg gaat het prima: de resultaten zijn oké, de docenten doen hun werk naar behoren en de leerlingen zijn tevreden. De schoolleiding en een groot aantal docenten niet: die vinden ‘prima’ niet goed genoeg. Daarom voerde B&T onlangs op verzoek van de school een review uit, samen met leerlingen. Dat leverde mooie inzichten op.

Woensdag 1 februari, 10.52 uur: topoverleg in een leegstaand lokaal in gebouwdeel B van het Beatrix College. Verschillende groepjes leerlingen, docenten en schoolleiders wisselen ervaringen uit over wat ze net bij hun lesbezoeken hebben gezien. Over drie minuten gaat de bel en moeten ze alweer naar het volgende lokaal voor een nieuwe lesobservatie. Lex Veldhuizen van B&T probeert het plenair te houden: “Zijn er nog dingen die handig zijn om met elkaar te delen?” De reacties op de lesbezoeken zijn tot nu toe heel positief, vindt iedereen. Geen enkele docent maakt een probleem van de groepjes die hun lokalen komen binnenvallen.

We moeten meer kunnen

Het Beatrix College staat middenin het rustige stadsdeel Reeshof in Tilburg, waar ruim 45.000 mensen wonen. Daaronder zijn veel gezinnen met kinderen. Het Beatrix College biedt vmbo-tl-, havo- en atheneumonderwijs aan.
Marc van Dongen, leshuisdirecteur havo/atheneum bovenbouw, legt uit dat de school het initiatief heeft genomen om de havo-afdeling te verbeteren. “Volgens de Inspectie doet onze havo het gewoon goed. Maar wij vinden zelf dat we meer kunnen. Onze vmbo- en vwo-afdelingen scoren altijd bovengemiddeld hoog, maar havo hangt daar tussen. We zitten vaak net onder de landelijke gemiddelden voor de eindexamens, bij meerdere vakken. Ik ben ervan overtuigd dat we op of boven het gemiddelde kunnen scoren als ik kijk naar de leerlingenpopulatie en naar de docenten. We hebben bovendien weinig lesuitval, een fatsoenlijk gebouw en goede ICT-middelen. We moeten meer kunnen, maar we komen er maar niet achter waar het aan ligt.”

Brave leerlingen

“Misschien is het hier op school wel te gezellig”, denkt Van Dongen hardop na over mogelijke oorzaken. “We hebben over het algemeen brave leerlingen die fijn zijn om mee om te gaan, maar die tegelijkertijd weinig kritisch zijn. Misschien is het ook de didactiek: die van de havo lijkt misschien teveel op de vwo-didactiek. We hebben veel docenten die aan beide afdelingen lesgeven.”
De school heeft al veel geprobeerd: “Scholingen voor vakgroepen en docenten, examentrainingen op zaterdagen, in de avonduren en in de meivakantie. En we hebben laten onderzoeken welke docenten hoge scores halen en die workshops en coaching laten geven aan collega’s.” Er is de afgelopen jaren ook gekeken of het ruimhartige opstroombeleid van de school invloed heeft op de resultaten. Daar wil Van Dongen niet meteen aan tornen: “Je kunt je resultaten verhogen als je een strenger selectiebeleid hanteert voor leerlingen, maar we willen wel een kansenschool blijven. Sommige dingen zijn belangrijker dan cijfers.”
Omdat alle inspanningen niet de gewenste resultaten hadden, klopte het Beatrix College najaar 2016 aan bij B&T.

Vijftig lesbezoeken

Samen met de school kozen Lex Veldhuizen en Tijmen Bolk van B&T voor een innovatieve aanpak: er werd besloten een eendaagse review te houden met meer dan vijftig lesbezoeken van 20 tot 25 minuten, waarbij de havoleerlingen een prominente rol spelen. Er worden lessen bezocht van het eerste tot en met het vijfde leerjaar. De lesbezoeken worden gedaan door een leerling samen met een docent, met iemand van de schoolleiding of met iemand van B&T.
In de middag vinden nog drie gesprekken van een uur plaats met leerlingen, docenten en ouders. Daarin wordt hen steeds gevraagd op dezelfde vier stellingen te reageren, zoals ‘het onderwijs dat wij aanbieden op de havo motiveert de leerlingen’ en ‘de leerling doorloopt een evenwichtig opgebouwd programma’. De stellingen worden ingeleid door havoleerlingen van het Beatrix College.

Vrolijke chaos

‘Koen, kan die telefoon even weg?’ probeert een docente Engels haar les op te starten. Een 5-havo-klas krijgt uitleg over wat er op het mondeling eindexamen precies van hen wordt verwacht. Tijmen Bolk van B&T en leerling Rens observeren van achterin de klas. ‘Het wordt een vrolijke chaos’, kondigde de docente al aan. Dat klopt: in groepjes van drie of vier oefenen de leerlingen de rest van de les op elkaar, maar er zijn ook leerlingen die de verleiding van hun telefoon niet kunnen weerstaan.

Rens uit 3 havo is verbaasd over wat hij de hele ochtend ziet: “De docent van een brugklas stond voordat de bel ging al voor de klas en iedereen zat al klaar. En net in 5 havo duurde het bijna een kwartier voor het digibord was opgestart en de les echt kon beginnen. Wat een verschil!”
Leerling Kars uit 4 havo was ook een van de lesbezoekers. Het ging hem gemakkelijk af: “Het was duidelijk wat we in moeten vullen.” Zijn collega Merel uit 5 havo vond het moeilijker: “Als ik de leraar ken, is het best lastig. Want ook als je weet dat het soms anders gaat dan nu, kun je dat niet invullen.”
De bijdrage van de leerlingen gedurende de hele dag verrast teamleider Claudia de Wit: “Dat is voor mij meteen al een mooi resultaat. Ze stelden zich heel enthousiast op. Ik ben blij dat we hen een grote rol hebben gegeven, dat levert veel meer op dan wanneer we het alleen maar zelf doen als schoolleiding.” De Wit vertelt dat de kijkjes in andermans lessen voor een van de docenten die lessen bezochten al een eyeopener waren: “Zij zei ‘ik realiseer me nu pas wat de leerlingen elke dag meemaken’. Het had haar echt aan het denken gezet over hoe we anders kunnen lesgeven.”

Terugkomdag

Enkele weken na de review werd een terugkomdag georganiseerd. Het Beatrix College deed dit zelf. Leshuisdirecteur Van Dongen: “Alle docenten van havo en atheneum bovenbouw waren aanwezig, inclusief de havodocenten van de onderbouw. Twee teamleiders presenteerden de bijeenkomst, en de docenten en leerlingen die lesbezoeken hebben gedaan waren er ook. We hadden op borden de observaties van de review geschreven en in groepjes gingen de docenten de borden langs. Ze discussieerden met degenen die de lesbezoeken hadden gedaan. Er werd met elkaar gepraat over wat er was waargenomen in de lessen, over wat er goed ging en wat er beter zou kunnen. Ik zag weinig weerstand. Het lijkt erop dat we een goede balans hadden gevonden.”
Ook Lex Veldhuizen van B&T was tevreden: “Het Beatrix College had voor de review intern een goede pr gedaan. Zowel het nadenken over het hele initiatief, als de start, het uitspreken van de verwachtingen en het aangeven van de rol van het team waren op orde. Op de terugkomdag bleek dat de docenten allemaal nieuwsgierig waren over wat de review had opgeleverd. De verschillende stellingen werden besproken en van commentaar voorzien, en met stickers kon iedereen aangeven welke stellingen zij belangrijk vonden. Er werden geanimeerde gesprekken gevoerd over wat mogelijke oplossingen zouden kunnen zijn.”

Opbrengsten

De review en de terugkomdag leverden een aantal belangrijke verbeterpunten op. Dit zijn bijvoorbeeld ruimte bieden voor keuzes door leerlingen, leerlingen laten excelleren in vakken waar ze goed in zijn en leerlingen betrekken bij passende vormen van leren. Veel van de punten komen neer op maatwerk en differentiëren. Van Dongen: “Differentiëren is voor veel docenten in de praktijk best lastig, zeker om dat elke les te doen. We hebben daarom afgesproken dat docenten bij elkaar in de lessen kijken om te zien wat ze van elkaar kunnen leren. Daarnaast gaan we ook onze scholingsdagen hiervoor inzetten. En zelf moet ik ook differentiëren in het scholingsaanbod: de ene docent is hier verder in dan de ander, dus standaard scholing is niet de oplossing.”
Van Dongen noemt als opbrengsten van de review ook bewustwording en urgentiebesef. “We zien dat we samen een verbeterslag moeten maken. Dit is een belangrijke stap voor ons geweest in ons streven naar verbetering. De bevindingen van de review gaan we nu in de school doorvoeren: in de lesbezoeken die we doen, in de functioneringsgesprekken, in de methodes die we aanschaffen en in de samenstelling van de teams. Het komt overal terug.”

Effectief instrument

Voor Lex Veldhuizen en Tijmen Bolk was het de eerste keer dat zij een dergelijke review hebben begeleid: “Omdat het Beatrix al langer werkte aan de problemen, was het zaak dat zij gauw aan de slag zouden kunnen. Deze review kon snel worden georganiseerd. Het is een heel concreet instrument.”
Desondanks vonden Veldhuizen en Bolk het spannend om te zien in hoeverre hun verwachtingen zouden uitkomen. Veldhuizen: “We hebben geleerd dat deze review buitengewoon effectief is om in korte tijd zicht te krijgen op wat er speelt in een school en in de lespraktijk. Het levert snel resultaten op waarover je in een team in gesprek kunt gaan. Dat is belangrijk voor het draagvlak in een school.”
Veldhuizen is ervan overtuigd dat deze innovatieve vorm ook andere scholen kan helpen: “Als je de review iets zwaarder opzet, kan het een ideaal instrument zijn voor het ophalen van input voor een nieuw schoolplan.” De prominente rol van de leerlingen is volgens Veldhuizen onmisbaar: “Daar krijg je enorm veel informatie mee boven tafel, net even vanuit een ander perspectief.”