Onderwijssafari flexibele leerroutes

‘Ik heb veel geleerd van de praktijkcases van de andere scholen’

Hoe geef je leiding aan de ontwikkeling van (meer) maatwerk in leren in het voortgezet onderwijs? Die vraag staat centraal in de Onderwijssafari flexibele leerroutes van de B&T academie en LinQue Consult. Door ‘op safari’ te gaan langs de betrokken scholen leren de deelnemers met en van elkaar. Ook maken ze verdiepend kennis met het hoe, wat en waarom van de implementatie van flexibele leerroutes. De begeleiders voegen daarnaast waardevolle onderwijskundige en veranderkundige perspectieven toe. Gaat u mee op reis?

Het onderwijs beter laten aansluiten bij de verschillende onderwijs- en leerbehoeften van leerlingen. Dat is in de kern waar het om draait bij maatwerk in leren. Volgens Erica ter Wee van LinQue Consult, een van de begeleiders van de Onderwijssafari, worstelen veel scholen bijvoorbeeld met het gebrek aan motivatie bij hun leerlingen. “Ze zijn moeilijk ‘aan te zetten’, zoals dat wel wordt genoemd. Beter aansluiten bij wat ze kunnen en willen, kan dan enorm helpen. Door de actieve betrokkenheid van leerlingen te vergroten en ze aantrekkelijke keuzes te bieden, vergroot je hun motivatie.”

Eigen pad

De motivatieproblematiek is versterkt tijdens de coronaperiode. Dat is een extra reden waarom volgens Caroline Offerhaus, de andere begeleider van de Onderwijssafari, steeds meer scholen mogelijkheden zoeken om leerlingen deels hun eigen pad te laten kiezen. Soms doen ze dat door flexuren in te richten, waardoor voor leerlingen een zekere mate van eigen keuze ontstaat. Caroline: “Andere scholen kiezen voor meer projectonderwijs of zetten het eigenaarschap van leerlingen voorop en richten hun onderwijs heel leerdoelgericht in. De vorm waarin ze het doen verschilt dus, maar de bedoeling is altijd om meer flexibiliteit in de leerroutes aan te bieden.” Erica vult aan: “Het gaat dan om verschillen in inhoud, aanpak, tempo en, denk aan Biesta, de brede ontwikkeling van leerlingen.”

Casus

Tijdens de Onderwijssafari bezoeken de deelnemers elkaars scholen. De ontvangende school zorgt daarbij voor een casusbeschrijving vooraf, inclusief een actuele vraag aan de andere deelnemers. Die vraag gaat enerzijds over de invulling van flexibele leerroute(s) en anderzijds over hoe je daar vanuit leidinggevend en veranderkundig perspectief beweging in brengt en/of houdt. Het vraagstuk van openbare scholengemeenschap Het Erasmus in Almelo was: hoe kunnen we een kwaliteitsslag doorvoeren op het gebied van interne differentiatie én de structuur van onderwijsteams versterken?

Voldoende input

Deelnemer en onderwijskundige Thomas Tijhuis vertelt: “Wij werken sinds dit schooljaar in onderwijsteams en zoeken steeds naar mogelijkheden om die teams en de structuur ervan verder te kunnen versterken. Op die manier willen we ervoor zorgen dat intern differentiëren, dat is het differentiëren ín de klas, een nog betere plek in ons curriculum krijgt. Tijdens de schoolbezoeken werkten we volgens een specifieke methodiek, die Erica en Caroline hebben aangedragen. De bezoekende deelnemers stelden verhelderende en helpende vragen en daar konden wij vanuit onze eigen praktijk dan weer op reageren. Met de door Erica en Caroline aangedragen theorie en de adviezen van de andere deelnemers hebben we zeker voldoende input ontvangen om de komende tijd vooruit te kunnen.”

Win-win

De keuze om bij elkaar op bezoek te gaan, is een heel bewuste, aldus Erica ter Wee. “De safari staat in het teken van leren van en met elkaar. Tijdens de bezoeken maken ze niet alleen kennis met de oplossingen van andere scholen, maar door daarover intensief met elkaar in gesprek te gaan, leveren ze ook een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van die oplossingen. Win-win dus.” En er is altijd ruimte voor theorie. Erica en Caroline voegen (onderzoeks)perspectieven toe vanuit onder meer de onderwijskunde en de veranderkunde. Caroline: “Maatwerk, hoe klein ook, betekent een verandering in handelen. Hoe geef je leiding aan zo’n veranderproces? Hoe zorg je dat er beweging ontstaat en hoe neem je anderen hierin mee? Daarover valt vanuit de theorie het nodige te zeggen. We kiezen daarbij steeds voor een praktische inslag.”

‘De boer op’

Thomas Tijhuis is erg enthousiast over de combinatie van theorie en praktijk. “Dat was voor mij een van de redenen om me aan te melden voor de Onderwijssafari. Ik wilde graag bijleren en ‘de boer op’: ervaringen uitwisselen met anderen. Tijdens die schoolbezoeken geef je niet alleen advies aan de ander, je doet ook zelf inspiratie op.” Deelnemer Henk Bolkenbaas, ten tijde van de opleiding interim-schoolleider van Yuverta vmbo Klaaswaal, sluit zich hierbij aan. “Ik vind het theoretisch kader dat de begeleiders bieden heel leerzaam. Tegelijkertijd heb ik veel geleerd van de praktijkcases van de andere scholen. Door deze twee dingen samen heb ik een breder perspectief gekregen op de mogelijkheden en onmogelijkheden van maatwerk in leren.”

Open gesprek

Het vraagstuk dat Henk Bolkenbaas de andere deelnemers voorlegde was: hoe kun je de noodzakelijke onderwijskundige verdieping realiseren in zelfsturende teams, uitgaande van de kwaliteiten die er al zijn? “Tijdens lesbezoeken viel mij op dat de docenten vaak harder werkten dan de leerlingen. Naar mijn idee was er veel winst te halen door leerlingen meer te activeren, ze meer te laten produceren dan consumeren. Docenten voelen vaak wel de behoefte om dingen anders te doen, maar echt veranderen is lastig. Deelname aan de safari heeft mij geholpen om hierover het open gesprek met de docententeams aan te gaan.”

Vragen stellen

Een belangrijke les die Bolkenbaas daarbij heeft geleerd is om klein te beginnen. “Ik ben van nature geneigd om snel in oplossingen te denken, maar dat is niet altijd de beste route. Ik heb geleerd om meer de tijd nemen, langer op mijn handen te blijven zitten. Het werkt bijvoorbeeld heel goed om vanuit een onderzoekende rol te beginnen met vragen stellen. En om goed door te vragen. Op die manier kan degene met wie je het gesprek voert zelf tot effectieve oplossingen komen. De dialoog helpt ook om mensen aan boord te krijgen en ze te inspireren. Dat is beter dan een top-down benadering.”

Collegiale review

Naar aanleiding van zijn deelname aan de Onderwijssafari heeft Bolkenbaas een aantal ontwikkelingen in gang gezet. Zo is hij een collegiale review gestart, waarbij docenten elkaars lessen bezoeken en de daarbij opgedane observaties bespreken in de (kern)teams. Hierbij staan twee speerpunten centraal: klassenmanagement en het gebruik van de escalatieladder, en differentiëren om tegemoet te komen aan de individuele leervraag. Ook is hij met de leerlingenraad in gesprek gegaan over maatwerk in leren.

Verder brengen

Op Het Erasmus probeert Thomas Tijhuis, samen met zijn collega met wie hij aan de Onderwijssafari heeft deelgenomen, de ontwikkeling van flexibele leerroutes een stap verder te brengen. “Vanuit onze visie willen wij de leerling meer centraal stellen, meer differentiëren en meer aandacht besteden aan individuele begeleiding en coaching. Wat wij tijdens de Onderwijssafari hebben geleerd, zowel in praktische als theoretische zin, kan daarbij helpen. Vandaar dat wij de opbrengsten ook gaan delen met het team. Op deze manier proberen we het geleerde daadwerkelijk in de praktijk te brengen.”

Mee op safari?

Bent u actief betrokken bij de ontwikkeling of implementatie van meer maatwerk in het onderwijs via flexibele leerroutes? En bent u nieuwsgierig naar hoe andere VO-scholen flexibilisering van onderwijs aanpakken? Meld u dan aan voor de volgende Onderwijssafari, die start op 14 oktober 2022. Meer informatie en het inschrijfformulier vindt u hier.