Ontwerpen is onderzoeken én adviseren

Dynamisch bijdragen aan verandering

Het doen van onderzoek kan helpen bij het beantwoorden van vragen die leven in de school. Veel schoolbesturen hebben behoefte aan een combinatie van onderzoek en advies. Dat geeft een solide basis om stappen te zetten in complexe vraagstukken. Bij B&T noemen we dat ontwerpen. We pasten het bijvoorbeeld toe bij het opzetten van 10-14-onderwijs.

In het artikel ‘Onderzoeksmodel B&T biedt inzicht’ beschreven we hoe onderzoek kan helpen bij het beantwoorden van vragen in de school. We schetsten welke soorten onderzoeken B&T doet en welke keuzes we samen met opdrachtgevers maken met betrekking tot de stappen die we in een onderzoek doorlopen. In dit vervolgartikel werken we een van de soorten onderzoek uit, om te verduidelijken hoe wij onze opdrachtgevers verder helpen.

De vraag

Een bestuurder van een Nederlandse scholengroep had een werkgroep samengesteld voor onderwijs aan leerlingen tussen tien en veertien jaar. De werkgroep had een presentatie gemaakt van motieven, kansen, belemmeringen en mogelijke opbrengsten. Om het proces goed aan te pakken, vroegen ze B&T om mee te denken. Er moest een ontwerp komen van 10-14-onderwijs en daar was onderzoek voor nodig. Naar draagvlak onder leerlingen, leraren en ouders en naar ervaringen op andere plekken in het land. En een advies over wat haalbare doelen zijn en hoe die bereikt kunnen worden.

Voor B&T was dit een mooie opdracht, maar wel een waarbij we steeds goed moesten blijven opletten. Voor je het weet, ben je niet meer echt nieuwsgierig en adviseer je wat je toch al vindt. Of laat je je zo leiden door de complexiteit van het onderzoek dat je niet meer toekomt aan een helder advies.

Onderzoeksmodel

B&T zet onderzoek heel bewust in als onderdeel van adviestrajecten. Soms gaat het onderzoek alleen om het verkrijgen van meer inzicht in bestaande situaties. We noemen dat evalueren of begrijpen. Soms gaat het ook om het begeleiden van onderwijsprofessionals bij het uitzoeken van hun nieuwe onderwijspraktijk. Meestal echter gaat het om een combinatie van onderzoek en advies. We noemen dat ontwerpen. Het is de vorm van onderzoek die veel kan opleveren als iedereen alert blijft op rollen en taken. De verschillende soorten onderzoek zijn gevisualiseerd in de onderstaande figuur.

Ontwerpen

Het ontwerpproces begint met een heldere contracteringsfase die uit meerdere stappen kan bestaan. We onderzoeken in deze fase de vraagstelling en de vraag achter de vraag. We bespreken met onze opdrachtgever de urgentie van de vraag, de verwachtingen over de opbrengsten en onze rol als onderzoeker en adviseur.

Op basis daarvan komen we tot een aanpak met daarin duidelijke rollen en een fasering. We vinden het belangrijk om een duidelijke visie op onze aanpak te hebben, vanuit een bepaald denkkader, een aantal principes of een specifieke methodiek. Dat biedt voor iedereen houvast gedurende het proces. Als het vraagstuk onoverzichtelijk blijft, kan het helpen om een vooronderzoek te doen en bijvoorbeeld gesprekken te voeren met betrokkenen om zo hun perspectief op het vraagstuk in kaart te brengen. Dat leidt meestal tot een weloverwogen aanpak.

Aanpak in fases

Onderzoekend ontwerpen gaat vaak in fases (zie de figuur onderaan deze alinea). In iedere fase onderzoeken we eerst een aspect van de vraag. Daaruit komen voorstellen en acties voort waar we samen met alle betrokkenen mee aan de slag gaan. De opbrengst is meestal geen rapport of aanbeveling, maar een interventie die direct energie geeft en ontwikkeling brengt. Van daaruit gaan we op een organische manier naar nieuwe aspecten van de vraag, die opnieuw tot actie leiden.

Als de doelen zijn behaald, ronden we de opdracht af. Het gebeurt ook dat het traject nog doorgaat, maar dat de opdrachtgever zelf verder kan gaan. In een ontwerpopdracht werken we steeds nauw samen met de opdrachtgever en bepalen we samen wat de volgende stap in het traject is. Zo ontstaat een effectieve cyclus van onderzoek en advies, waarbij we samen met de opdrachtgever werken aan de ontwikkeling van de organisatie.

Passende onderzoeksmethoden

In een ontwerpopdracht passen veel verschillende vormen van onderzoek. Deskresearch en analyse van cijfermatige gegevens kunnen een rol spelen als het gaat om het verkrijgen van meer inzicht in de vraag. Andere onderzoeksmethoden kunnen in kaart brengen hoe betrokkenen tegen een vraag of een oplossing aankijken. Die vormen van onderzoek komen in ontwerptrajecten vrijwel altijd aan bod. Het onderzoek is bijna altijd gericht op het versterken van de innovatie en verandering die de opdrachtgever nastreeft.

Voorwaarden

Een goed en stevig ontwerpproces heeft de volgende kenmerken:

• helderheid over het soort expertise waarop de opdrachtgever een beroep doet;
• verschillende perspectieven horen;
• een goed geformuleerde probleem- of vraagstelling;
• vragen gericht op toekomst, namelijk de beoogde verandering;
• toetsing op haalbaarheid;
• een duidelijke en passende rol voor de opdrachtgever en andere betrokkenen.

Aanpak voor 10-14-onderwijs

Met de werkgroep van het 10-14-onderwijs hebben we de cyclus van onderzoek en advies een paar keer doorlopen. We stelden vragen over bewezen succesvolle aanpakken, over de leerlingen voor wie het onderwijs vooral geschikt zou zijn en over het draagvlak op de scholen, bij de ouders en onder de professionals die het onderwijs zouden gaan maken.

De betrokken adviseur/onderzoeker bracht daarbij zijn eigen expertise in. Adviseurs die bij B&T dit soort ontwerpprocessen begeleiden, worden gekozen op zowel hun begeleidende vaardigheden als kennis van het onderwerp. Zo brengen we een proces versneld op gang. In het geval van de 10-14-scholen had de adviseur gedegen kennis van onderwijsinnovatie in de praktijk, ervaring in zowel PO als VO en kennis van het thema 10-14-scholen.

Nadat de cyclus van onderzoek en advies enkele malen was doorlopen, had de werkgroep een duidelijk ontwerp dat de scholen zelf konden realiseren. Dat ontwerp was gebaseerd op onderzoek én advies en het was ontstaan in nauwe samenwerking tussen B&T en de opdrachtgever.