Professionaliteit, wat is dat eigenlijk?

Meer dan expertise

Professionaliteit is een erg diffuus, maar niettemin veelgebruikt begrip. Iedereen lijkt te begrijpen wat we ermee bedoelen. Maar verstaan we er allemaal hetzelfde onder? En waar gaat het nu echt over, als we spreken over professionaliteit?

Kijken we in de Van Dale, dan wordt professionaliteit gedefinieerd als ‘het op een professionele manier zijn werk doen’. Professioneel betekent volgens het woordenboek ‘het op een serieuze manier zijn werk verrichtend’. Als synoniemen worden genoemd: vakkundig en beroeps. Kennelijk heeft professionaliteit dus iets te maken met vakkundigheid in de context van het beroep dat wordt uitgeoefend. Maar wat wordt dan bedoeld met werken aan professionaliteit? Waar werk je dan aan? Vergaring van kennis en vaardigheden vergroten je expertise en handelingsrepertoire, maar werk je dan ook automatisch aan je professionaliteit? Kennis en vaardigheden zijn immers niet per se gebonden aan een beroep.

Verwarring

Voldoende verwarring voor een nadere beschouwing. We constateren dat professionaliteit in ieder geval niet gelijk is aan expertise, al is dat wel van belang, en dat er pas sprake is van iets als professionaliteit als het aan een beroepscontext is gebonden. Ook is professionaliteit niet iets dat kan worden afgedwongen; het is iets waar iedereen zelf aan werkt.

Iedereen doet dat binnen de context van een organisatie (dit geldt ook voor zzp’ers). Een organisatie is een collectief van mensen die samenwerken bij het nastreven van een doel. Zo werkt Apple aan het toegankelijk maken van complexe technologie, een samenwerkingsverband aan passend onderwijs voor iedere leerling, een school aan het verzorgen van goed onderwijs en een dienstverleningsorganisatie aan het leveren van meerwaarde voor klanten. Naast het hebben van expertise, zijn het hebben van een relatie met anderen en het hebben van een organisatie van belang. Een professional werkt immers aan het realiseren van meerwaarde voor klanten (relaties) binnen bepaalde kaders (organisatie). Professionaliteit wordt ontleend aan drie pijlers: expertise, relatie en organisatie. De mate waarin iemand professioneel handelt, wordt bepaald door de mate waarin hij erin slaagt deze drie pijlers met elkaar in verbinding te brengen.

1. Expertise

De eerste pijler betreft kennis en kunde: de benodigde expertise en vaardigheden in de beroepscontext van het primaire proces. Iemand die loodgieter is heeft bepaalde expertise en vaardigheden nodig om zijn vak goed uit te oefenen. Andere kennis die hij heeft – bijvoorbeeld over de Amerikaanse Burgeroorlog – is óók expertise, maar maakt logischerwijs geen deel uit van zijn professionaliteit.

Bij relevante expertise en vaardigheden binnen de context van dienstverlening in het kader van Passend Onderwijs kunt u denken aan kennis van een specifieke doelgroep leerlingen, van hun (on)mogelijkheden, onderwijsbehoeften en handicapbeleving en van de inrichting van Passend Onderwijs in de regio. Ook kunt u denken aan de vaardigheid om bijvoorbeeld een training te geven.

2. Relatie

De tweede pijler gaat over de relatie die iemand aangaat met de buitenwereld. Hierbij spelen zaken als communicatieve vaardigheden, ondernemerschap en betrouwbaarheid een rol.

Binnen de context van Passend Onderwijs zijn onder andere representativiteit, onderhandelingsvaardigheden en acquisitietechnieken tegenwoordig meer van belang dan vroeger.

3. Organisatie

De derde pijler is de organisatie van de professional, de context waarbinnen hij opereert. Soms heeft de organisatie een rol als werkgever, maar ook zzp’ers hebben met een organisatie te maken. In alle gevallen gaat het over meer dan de werkgeversrol. We doelen met ‘organisatie’ op het totaal aan afspraken, kaders, procedures en werkwijzen. Ook bijvoorbeeld een cao, een wet, de bedrijfsvoering en het voeren van een boekhouding maken deel uit van deze pijler.

Een dienstverlener Passend Onderwijs moet bijvoorbeeld zijn uren registreren, bijdragen aan de ontwikkeling van producten en diensten en zich verantwoorden over geleverde kwaliteit en behaalde opbrengsten.

In verbinding: drie professionaliteiten

Wanneer we de drie pijlers met elkaar in verbinding brengen, ontstaat een schets van de professionaliteit van de professional: iemand die, als vertegenwoordiger van een organisatie, relevante expertise inzet om meerwaarde te bieden voor zijn relatie(s). Als we dit schematisch weergeven ontstaan drie soorten professionaliteit:

Ad 1. De vakman zet zijn kennis en kunde in binnen zijn netwerk. Hierbij gaat het dus niet zozeer om het hebben van bepaalde expertise, of het hebben van een klant, maar om het kunnen toepassen van deze expertise op een manier die leidt tot meerwaarde. Hierbij zet hij, naast zijn kennis, ook relationele en communicatieve vaardigheden in, om het doel te bereiken. Het zwaartepunt hierbij kan dichter bij de expertise (expertrol) liggen of dichter bij de relatie (coachrol).

Ad 2. De vertegenwoordiger is zich ervan bewust dat hij een vertegenwoordiger is van zijn organisatie. Hij is representatief, zet zijn relationele vaardigheden in ten behoeve van zijn netwerk en acquireert voor de organisatie waarvoor hij werkt. De binding van de vertegenwoordiger aan de organisatie levert ook andersom meerwaarde, doordat de organisatie bijvoorbeeld kan zorgen voor vervanging bij ziekte, professionalisering enzovoort. Dat komt de continuïteit en kwaliteit van de dienstverlening ten goede. De vertegenwoordiger kan ook de procedures en kaders die bij de organisatie horen uitleggen aan zijn relatie(s). Bij een zwaartepunt dat dichter bij de pijler relatie ligt, kan gedacht worden aan iemand in een buitendienst. Ligt het zwaartepunt dichter bij de pijler organisatie, dan kan gedacht worden aan bijvoorbeeld een bestuurder.

Ad 3. De medewerker werkt in een professionele cultuur. Hij is collega of partner van anderen en handelt hiernaar. Hij komt afspraken na en spreekt anderen erop aan als dit niet gebeurt, neemt verantwoordelijkheid voor zijn eigen professionalisering en heeft kennis van de context waarin zijn organisatie opereert, zoals het samenwerkingsverband Passend Onderwijs. Een medewerker in de binnendienst zal het zwaartepunt meer bij de pijler expertise hebben liggen. Een manager meer bij de pijler organisatie.

De drie pijlers zijn nodig voor een compleet profiel. Een dienstverlener zonder expertise is als een autoverkoper zonder rijbewijs: die weet niet waar hij het over heeft. Een dienstverlener zonder organisatie maakt geen deel uit van een groter geheel waar hij op kan terugvallen en is stuurloos in het eigen netwerk. Een dienstverlener zonder relatie heeft geen klanten en gaat snel failliet.

Conclusies

Wanneer je deze theorie wel beschouwt, wordt het volgende duidelijk:

• Je investeert alleen indirect in professionaliteit, namelijk via de drie pijlers. De directe verantwoordelijkheid voor professioneel handelen ligt bij het individu.
• Dit gedachtengoed is toepasbaar op individueel en organisatieniveau. Er bestaat ook zoiets als collectieve kennis en er zijn relaties tussen organisaties.
• Professionaliteit is randvoorwaardelijk voor het bieden van meerwaarde. Het gaat in geen van de drie pijlers rechtstreeks over het realiseren van opbrengsten en resultaten. Een professional heeft hier slechts invloed op.