Schoolleider, houd plezier in je werk!
Over duurzame inzetbaarheid van schoolleiders
Schoolleiders moeten goed voor zichzelf zorgen. Doen ze dat niet, dan lopen ze het risico om uit te vallen. “We zien dat een grote groep 50-plussers het vak te zwaar vindt en stopt. Of erger nog: er zijn schoolleiders die gedwongen worden om te stoppen. Domweg doordat ze problemen krijgen om hun rol goed te vervullen.” Aan het woord is Henk Hendriks van B&T, ooit zelf schoolleider. Op 17 maart geeft hij een workshop op het AVS-congres over duurzame inzetbaarheid van schoolleiders. Zijn devies: heb plezier in je werk!
Het vak van de schoolleider is de afgelopen jaren in een razend tempo veranderd. Veel schoolleiders oefenen nu een beroep uit dat heel anders is dan het beroep waarvoor ze ooit kozen. In het verleden was Henk zelf schoolleider. Hij spreekt uit ervaring: “Je focus lag op de interne organisatie. Als je het binnen de muren van je eigen school allemaal een beetje op orde kon houden, was dat eigenlijk genoeg.”
Maatschappelijke ontwikkelingen
Vandaag de dag zijn maatschappelijke ontwikkelingen veel belangrijker dan, zeg, tien jaar geleden. De omgeving is veel dynamischer geworden en komt veel meer de school in. “Op zichzelf is dat natuurlijk een goede ontwikkeling”, benadrukt Henk. “Maar een schoolleider moet er wel iets mee.” Hij noemt een voorbeeld: social media. “Had je vroeger een klagende ouder, dan ging je het gesprek aan en zocht je een-op-een naar een oplossing, zodat je samen verder kon. Heb je nu een klagende ouder, dan bestaat het risico dat die zijn hart lucht op Facebook en dat kan meteen een enorme rel of onzekerheid opleveren in de omgeving van de school. Van de schoolleider vraagt dit een heel andere aanpak.”
Omgevingsbewustzijn
Van schoolleiders wordt nu veel meer omgevingsbewustzijn verlangd. Ze moeten oog en oor hebben voor externe ontwikkelingen, die doorzien, daarop anticiperen, er snel op reageren en meebewegen. Hun opdracht is veel complexer geworden. Kon een schoolleider vroeger nog handelen alsof hij de wijsheid in pacht had, tegenwoordig kan dat niet meer. Hij moet, in de woorden van hoogleraar Frits Peters, trefzeker meebewegen.
De franje verdwenen
Deze macro-ontwikkelingen zijn niet de enige die het vak van de schoolleider de afgelopen jaren zwaarder hebben gemaakt. Ook binnen de school is er een hoop veranderd. Op veel scholen is gesneden in de ambulante tijd voor het middenkader, is de adjunct-directeur verdwenen, is beknibbeld op interne begeleiding en remedial teaching… “De franje is uit de school verdwenen”, zegt Henk. “Het gevolg: er liggen nu veel meer taken op het bord van de directeur en de leerkrachten. Die moeten ze er maar ‘even’ bij doen. Dat heeft het beroep zonder meer zwaarder gemaakt.”
Integrale verantwoordelijkheid
Steeds meer schoolleiders hebben ook integrale verantwoordelijkheid gekregen voor hun school, waar ze vroeger toch vooral onderwijskundig leider waren. Dat is niet mis. Tegelijk zien we dat in veel regio’s scholen steeds kleiner worden en om die reden geen voltijd directeur meer hebben. Er worden meerscholendirecteuren aangesteld of scholen krijgen locatieleiders, die dan weliswaar niet dezelfde beloning krijgen als voorheen de directeur, maar wel worden belast met een takenpakket dat niet veel lichter is. Ten slotte is er ook nog de trend dat steeds meer schoolleiders parttime werken. “Op zich is daar niets mis mee, maar al die ontwikkelingen maken het schoolleiderschap wel zwaarder. Schoolleiders hebben minder faciliteiten, minder geld en minder tijd, maar de inhoud van hun werk is grotendeels gelijk.” Het gevolg is dat ze op hun tenen moeten lopen.
Voor jezelf zorgen
Tijd voor een carrièreswitch? Dat is meestal echt niet nodig, vindt Henk. “Het schoolleiderschap is nog steeds een van de mooiste vakken die er bestaan”, benadrukt hij. “De kunst is om je bewust te zijn van de ontwikkelingen en de veranderende eisen aan je vak én goed voor jezelf te zorgen. Ik denk dat veel schoolleiders vooral op dat laatste punt nog in kunnen groeien.” Hoe doe je dat dan? “Opdracht 1 is volgens mij: durf voor jezelf te kiezen en durf jezelf kwetsbaar op te stellen.” Het lijkt een open deur, maar vooral dat voor jezelf kiezen: dat is iets waar veel schoolleiders niet zo goed in zijn. “Als je goed voor jezelf kunt zorgen, kun je ook goed voor je team zorgen.”
Meebewegen
Maar dat verandert niets aan de veranderende omgeving en eisen. “Dat klopt. Dat is ook een gegeven. Van schoolleiders vraagt dit om mee te bewegen. Als jouw leiderschapsstijl gericht is op control, beheersing, als je te zeer gehecht bent aan stabiele structuren, dan ga je het niet redden. Op scholen is tegenwoordig een ander soort leiderschap nodig. Een leiderschap gebaseerd op delen, elkaar aanspreken, enzovoort. Schoolleiders moeten dat onder ogen zien. Dat is de eerste stap. Ze moeten een zekere flair hebben en kunnen meebewegen met hun omgeving.” Die flair is natuurlijk niet iedereen van nature gegeven. Maar ook dat is geen onoverkomelijk probleem. “Wat je zelf niet in huis hebt, moet je om je heen organiseren.”
Delen
Het is belangrijk je verantwoordelijkheid te delen. “Haal niet alles uit jezelf. Ken je eigen sterke kanten, maar ook je zwakke. Snap dat je niet alles zelf hoeft te doen. Deel veel. Geef anderen verantwoordelijkheid”, zegt Henk. Dat betekent ook dat je andere mensen de kans geeft zichzelf te ontwikkelen. Waar past dat nou beter dan binnen de omgeving van een school? “Geniet daarvan. Het was immers vaak de reden waarom je ooit voor dit vak koos.”
Kijk naar buiten
Maar ja, ook dat klinkt weer gemakkelijker gezegd dan gedaan. Binnen je school is er ook in de capaciteit gesneden en ook voor je medewerkers zijn de eisen van de omgeving zwaarder geworden. Richt je blik daarom niet alleen op je eigen school, zegt Henk. Het is een bekende valkuil dat je voor oplossingen altijd eerst naar binnen kijkt. “Kijk naar buiten! Denk ook aan een collega-directeur, het stafbureau, je bestuurder… Of zoek versterking buiten je eigen bestuur, stichting of vereniging.” Henk zelf begeleidt al sinds jaar en dag een netwerk van schoolleiders van eenpitters. Zij komen met grote regelmaat bij elkaar voor training, intervisie, en – zeker niet in de laatste plaats – gewoon een leuke dag op een fijne locatie met lekker eten. “Die directeuren gunnen dat zichzelf en dat is zó belangrijk.”
Bewaak je energiebronnen
Goed voor jezelf zorgen betekent niet in de laatste plaats dat je de energiebronnen buiten je werk koestert. “Bewaak die”, waarschuwt Henk. Iedereen heeft energiebronnen in zijn leven. Welke dat zijn, verschilt van persoon tot persoon. Voor de een is het sporten, voor de ander is het lezen of tijd doorbrengen met vrienden. “Als je een lange periode meer energievreters hebt dan energiebronnen, droog je op. Dan ligt het risico van een burn-out op de loer. Besef dat er altijd bronnen zijn en wees daar trouw aan. Dat is toch wel de belangrijkste voorwaarde om in een flow te komen en te blijven, en plezier te houden in je werk.”
Workshop van Henk Hendriks op het AVS-congres
Henk Hendriks verzorgt tijdens het AVS-congres op 17 maart 2017 de workshop Plezier in je werk! Duurzaam inzetbaar als (school)leider! Hierin verkent hij samen met de deelnemers de mogelijkheden om als leidinggevende vitaal en geïnspireerd te blijven in het werk. Een gastspreker vertelt het persoonlijke verhaal over zijn eigen burn-out.